2 abr 2020

Botanica


Chuga y aprende vocabulario aragonés respective a arbols, vechetals, fruitas y fungos. S'enamplará más enta debant



28 sept 2015

Una tierra on meta Libertat

Bi habrá un diya
en que totz
en debantar a vista
veyeremos una tierra
on meta libertat.

Chirmán, tien a man de yo,
será tuya a mía frent,
y ro tuyo cenyo terne
cayerá sin debantar
airegazos de medrana
debant d’a libertat.

Feremos o camín
en un mesmo trazato,
chunindo ros nuestros huembros
ta asinas debantar
t' aquers que cayoron
chilando libertat.

Bi habrá un diya
en que totz
en debantar a vista
veyeremos una tierra
on meta libertat.

31 dic 2014

Gandhi, Occupy Wall Street y ra no Violencia

"…
En una d'as grans ironías d'ista hestoria, a invocación d'o esprito de Gandhi y Martin Luther King esdevinié en o prencipal meyo de chustificar a refundada militarización d'a sociedat estatounidense, d'una traza que, de seguras, hese deixato t'os dos, d'estar vivos ta presenciar-lo, tant esturdius como xorrontaus. Occupy ye un movimiento escruplosament no violento. Puet muit bien tractar-se d'o movimiento no violento més important d'a hestoria d'os Estatos Unitos, e isto a penar de ra absencia de codigos de paz, de chefes ni d'una policía que s'encargue d'ixo. 

En a suya caíta, bi yeran, a lo menos quinientas okupacions, qualos participants represientaban filosofías notablement diversas, dende cristians evanchelicos ta revolucionarios anarquistas y milentas de cursas y accions, y manimenos a mayoría d'os actos “violentos” atrebuyitos ta ros manifestants yeran només de quatre u cinco protestas, on se'n trencoron cristals. Alazetalment muita menos violencia que'n hesenos puesto asperar d'un partiu no muit baruquero de hockey canadiense.

1 ene 2014

Siddharta

_Istas son, Govinda, bell unas d'as ideyas que he cabilato.

Siddharta se pingó, debantó un zaborro d'o sulero y ro sopesó n'a man.

_ Isto,-declaró mientres chugaba-, ye un zaborro, y drento d'un tiempo talment siga polvo d'a tierra, y d'a tierra esdeviendrá en estar una planta, un animal u mesmo un seyer humán. En atros tiempos hese dito:

"Iste zaborro no ye qu'un zaborro, no tien valgua, pertanye a ro mundo de Maja; pero como en o cercuito d'as transformacions tamién puet arribar a estar un seyer humán y un esprito, per ixo li dó valgua". D'ista traza, talment hese pensato enantis. Pero agora ragono: Iste zaborro ye un zaborro, tamién un animal, tamién un dios, tamién un Buda; no lo venero ni amo  perque bell diya pueda esdevenir en estar isto u ixatro, sino perque tot isto lo ye dende fa tiempo, de cutio. Y, mesmament, isto que agora me se presienta como un zaborro, qu'enguán veigo que ye un zaborro, chustament per ixo lo amo  y li dó una valgua y un sentiu en cadaguna d'as suyas linias  y vuedos, en o suyo amariello, en o griso,  en a suya dureza, en o soniu que produix quan l'abatano, en a ixuquera u en a humedat d'a suya superficie.

"Bi ha zaborros que en tocar-los semblan zaite u sabón, y unatros fuellas u sabre, y cadagún ye esferent y raspia l'Om d'a suya traza; cadagún en ye Brahma, pero, aravegada, en ye un zaborro, ye graxenco u sabonoso, y mesmament  isto ye ro que me cuaca y me sembla marabielloso y digno d'adoración.

Pero no me'n faigas charrar sobre tot isto. As parolas no son buenas ta ro sentiu secreto d'as cosas; malas que se prenuncia bell una ya cambea guaire, se falsía..., sí, y tamién só muito d'alcuerdo en que lo que está un tresoro y ra sabiduría d'una presona, semble cutio guaire meco ta l'odito d'otris.

Govinda ascuitaba en silencio.

_Per qué m'as dito ixo d'o zaborro?_Preguntó envudiant, zaga d'una pausa.

9 ago 2013

A Doctrina d'o Shock: Tortura como metafora


Dende Chile ta China u Iraq ha estata una ligallera silenciosa en a cruzada d’a Globalización d’o libre mercau. Manimenos, a tortura ye más qu’una aina feita servir ta aforzar politicas indeseyables sobre pueblos rebeldes;  tamién en ye una metafora d’a sozchacient lochica d’a doctrina d’o shock.

Tortura, o en l’especial lenguache d’a CIA “interrogatorios coercitivos” no en son qu’un manullo de tecnicas disenyato ta meter a ros prisioners en un estau de funda desorientación y shock con a intinción d’aforzar-los ta fer concesions cuentra ra suya voluntat. A lochica guidant ye estata elaborata en dos manuals d’a CIA que estioron feitos publicos en os zaguers anyos novanta. Istos manuals explanican a traza de crebar “a resistencia d’as fuents  "prevocando violentas trencaduras dentre ros prisioners y ra suya habelidat ta trobar un sentiu a ro mundo arredol suyo".

24 jun 2013

A casa aragonesa



"...Ta que ista hestoria d’aimor, odio y d’anglucia siga capible, tamién habré d’explanicar lo que significa, en iste escrito y dentre ros lugars perinencos, a parola “casa”. A casa no ye nomás un edeficio, feito de piedra ros más ricos, d’adobas os más probes; no pas, a casa lo ye tot: son as amplas paretz, as bodegas de vuelta, os tellaus de losa u loseta, as ciegas alcobas; pero tamién a casa son as presonas que i viven, os campos, o bistiar, os mediers, os criaus, os ninos qu’astí i son naixitos, os abríos, a ferramienta y trastes d’o campo, o ceite d’as lampas, as cepas y ros fruitals, y mesmo ros diners, sigan muitos u pocos, que s’alzan dentre sacreficios ta crompar un masclo u bosar una medecina.

19 may 2013

Homenache a Catalunya

"...Quan mos ne fuemos de premiso,   yo  levaba cent quince diyas en o frent. Ixe periodo me semblaba allora un d’os més inutils   de toda ra vida de yo.

M’alisté en a melicia ta barallar o faixismo y, dica ixe inte, quasi no heba luitato,  només feba que bi estar, igual como una suerte d’obchecto pasivo, sin fer atra cosa, a truca d’as mías racions, que patir a fridor  y ra manca de suenyo. Talment siga ixa ra destinada de quasi toda ra soldadalla en quasi todas  ras guerras. Agora que meto iste trango d’a mía vida en anviesta, no me’n repiento  brenca.

De seguras, m’hese feito goi  servir con més gran eficacia ta ro gubierno espanyol, pero dende un punto de vista presonal, lo d’o mío propio desenvolique,  Ixos primers tres u quatre meses de melicián no estioron perdemés como pensé allora.  Establioron una traza d’interregno en a mía vida, muit distinto de qualsiquiera atra experiencia que m’hese escaixito enantis y,  quemisió, que’n pueda escaixer-me en l’esdevenider,  y m’amostroron cosas que no’n  hese puesto aprender d’atra traza.

Lo prencipal ye que mientres tot ixe tiempo en heba estato isolato – en o frent un ye quasi de raso isolato d’o mundo exterior, y mesmo de lo que escaixeba en Barcelona tenebanos una ideya muito imprecisa- entre presonas que calerba definir en linias chenerals y sin temor a entivocar-se muito, como revolucionarias. Isto en yera a resultas d’o sistema melicián, que en o frent d’Aragón remanié con ixe carácter inalterable dica chunio de 1937.

7 abr 2013

La grafia ta escribir el chistabin (1): Las grafías de l’aragonés


Articlo publicato en Chistabín per a Revista El Alcaugué nº17.




Ye de mal entender que una parla tan chicota como la nuestra, ha puisto estar parlada en tot Aragón tiempo abe. Pero ye asinas. Fa siglos l’aragonés que hoy se charra en estas valles, yera charrau en tot el Reino, mesmo en la ciudat de Zaragoza, como s’ha puisto comprebar con es decumentos de la Casa de Ganaders de Zaragoza, las Actas de notarios y es decumentos de construcción del puent de piedra, entre atros.

Tanto tiempo sin emplegar-se ha feto que la nuestra parla quede enforicada ta un emplego local, y más que más charrada y no pas escrita. Pera las luengas no son no más que ta parlastuquiar, tamién son ta escribir.

9 mar 2013

Odio a ros indiferents

Antonio Gramsci
“Odio a ros indiferents. Estó que vivr quier dicir prener partiu. Qui vive verdaderament, no puet deixar d’estar ciudadán y partisán. L’indiferencia y l’abulia son parasitismo, son enaticería, no pas vida. Per ixo odio a ros indiferents.

L’indiferencia ye ro peso muerto d’a hestoria. L’indiferencia opera cerenyament en a hestoria. Opera pasivament, pero opera. En ye ra fatalidat; ixo que no se’n puet recentar. Estuerce pogramas, y acotola os plans millor entrefilaus. En ye ra materia bruta alleradera de ra intelichencia. Lo que escaix, o mal que s’ixarna sobre totz, acayeix perque ra masa d'hombres abdica d’a suya voluntat, premite ra promulgación de leys, que només qu'una revuelta podrá circunducir; premite l’acceso a ro poder d’hombres, que només un amotinamiento adubirá dimpués a xerbigar. A masa ignora per desalticame; y allora sembla pura fatalidat que tot y a totz enriste: A qui consient igual como a qui disient; a qui sapeba igual como a qui no sapeba pas; a qui yera activo igual como a l’indiferent. Bell uns ploramican piadosament, unatros churan obscenament , pero no dengún u muitos poquetz se preguntan: Si m’hese mirato de fer valer a mía voluntat, Quála cosa hese pasato?

Odio a ros indiferents mesmo per isto; perque me flore ro suyo ploramiqueyo de cutianos inocents. Demano cuentas a cadagún d’ells. De qué traza han acometito a faina que ra vida lis ha meso debant y lis mete diyariament?, Quála cosa han feito?, Y especialment, Quála cosa no han feito pas?. Y me siento en o dreito de estar inexorable y en a obligación de no malfurriar a mía piedat, de no troixar con ells as mías glarimas.

9 feb 2013

O caso d'os manters: "las derechas de autor".

...
O tema d'istos engarcholamientos d'os manters ye terrible. Uns immigrants creyoron o primer ligallo d'immigrants sin de  papels d'Espanya, que se diceba  Ferrocarril Clandestino, ta luitar  per os suyos dreitos.   A ixena con unatros movimientos que lis emparan, bell diya me dan un toque y me cuentan o drama d'istos engarcholamientos, que esconeixeba, y ro prochecto d'encetar  una campanya. Me quedé percutiu quan m'anteré qu'ixa chent podeba ir ta ra garchola dos anyos per vender os DVDs en a carrera, ni lo me preixinaba, en verdat. Quedé chus a suya disposición, y allora me crosidoron que contactara con os artistas ta recentar-lis quala  en  yera a situgación,  y demanar-lis a suya colaboración ta sinyar  un manifiesto, u ro que calese. M'enfrasco-ne, més   que  més con bella chent d'a mosica més belicherant en l'esfensa d'os dreitos d'autor. Truco dende interpretes y mosicos famosos, como per eixemplo Raphael, dica collas nuevas   que ya en son tenindo guaire popularidat.

Fuí  mesmo a bella renda de premios de mosica exclusivament con l'obchetivo de recentar-lis o poblema. Me levo allora l'agradable sospresa que ra mayoría d'ells, quan lis recento lo qu'escaixeba con  os vendedors, se xorrontan y s'indignan de que estén, dito en plata, "engarcholando-lis en o suyo  nombre"

27 ene 2013

O prencipet y ra rabosa

Estié allora quan amaneixié ra rabosa. 

 -Buen diya- Dicié ra rabosa.

 -Buen diya- li respondié con finura o prencipet, que s'en chiró pero no veyié cosa. 

 -I só astí- dicié ra voz- baix a manzanera...

 -Quí yes?- dicié ro prencipet- yes firme polida.

 -Só una rabosa- dicié ra rabosa.

 -Vien-ne a chugar con yo- dicié ro prencipet- só muito triste... 

 -No'n puedo- dicié ra rabosa- no puedo pas chugar con tu. No estó adomada.

 - Aa! Desincusa-me- li dicié ro prencipet. 

Pero dimpués de repensar-se-ne, adibié:

 -Qué cosa quier dicir "adomar"

 -Tu no yes d'astí- dicié ra rabosa- Qué rechiras? 

 -Rechiro a ros hombres- dicié ro prencipet- Qué quier dicir "adomar"?

 -Os hombres en tienen d'escopetas- dicié ra rabosa- y cazan. Ye firme inquiesto. Tamién crían pirinas. Ye l'unico que tienen d'intrés. Rechiras pirinas? 

 -No pas- dicié ro prencipet- En rechiro d'amigos. Qué significa "adomar"?

 -Ye una cosa masiada ixuplidada- dicié ra rabosa. Significa "fer-ne de ligallos"

 -"Fer de ligallos"? 

 -Sí, li'n dicié ra rabosa- Per agora, ta yo, tu no yes qu'un ninón semellant a cienmil ninons. No t'amenisto pas. Y tu tampoc no m'amenistas. No só qu'una rabosa semellant a cienmil rabosas. Pero si m'adomas, en tendremos una necesidat la un de l'atro. Estarás, ta yo, unico en o mundo. Y yo estaré, ta tu, unica en o mundo. 

 -Comencipio a replecar- dicié ro prencipet- Bi ha una flor... me s'entrefá que m'ha adomato... 

 -Ye posible- dicié ra rabosa- en a Tierra se i veyen toda mena de cosas. 

 -Oi! No ye pas en a Tierra- dicié ro prencipet. A rabosa pareixeba muito intrigada: -En un atro planeta? 

17 ene 2013

A Cayedura d'os chigants



Un retillant silencio, s’heba apoderato d’a casa de Wellington Row. Mai facié l’almuerzo, y Pai, Billy y Lolo lo se minchoron, pero no dengún dicié gran cosa. Billy yera abraixato per una carranya que no abastaba a explanicar. A ra tardada puyó ra estribera d’a montanya y facié campasolo una gambada de guaires millas.

A maitinada venient o suyo tozuelo no feba que tornar de cutio sobre ra hestoria de Chesús y ra muller pillada en adulterio. Posau en a cocina con a saya d’os domingos, mientres aguaitaba ta marchar a ro templo de Bethesda con os suyos pais y ro suyo paye y acudir a ra cerimonia de troixadura d’o pan, en ubrié a suya Biblia per l’Evanchelio de Sant Chuan y trobó ro capítol ueito. 

Leyé ra hestoria de contino. Semblaba encastrar redondament con a mesma mena de crisi qu’heba escaixito en a suya familia.

Continó pensando-ne adintro ro templo. Uelló arredol, a ros suyos amigos y vecins: A sinya Dai ponis, John Jones o botiguer, a sinya Ponti y ros suyos fillos grans, o greixudo de Hewitt… 

Totz yeran apercataus qu’Ethel se’n yera marchada de Ty Gwyn o diya d’antis y heba pillato un tren ta Paddington; y, enca no sapeban perqué, lo se preixinaban. En as suyas ments ya la en yeran chudgando. Pero Chesús no pas.

Mientres os himnos y ras oracions improvisadas, decidié que l’Esprito Santo li yera guidando ta que leyese os versiclos en alto. Enta ro cabo d’a hora, se debantó y ubrié ra suya Biblia.

Se produixié allora un breu sorol de sospresa. Encara en yera una mica choven ta mainar a congregación. Con tot, tampoc no i yera denguna raya d’edat. L’Esprito Santo podeba inspirar a qualsiquiera.

_Uns poquetz de versos de L’Evanchelio de Sant Chuan_ Dicié. Li tremolaba una mica ro ton de voz . Tractó de calmar-se._ “Y li dizioron: Mayestro, ista muller estié pillada en galafatons quan cometiba adulterio”.

A Capiella entera de Bethesda esdevinié muda a l’inte: Dengún ya no s’esbulligaba, mormoniaba u estusiquiaba.

Billy continó leyendo: _” A lei de Moisés mos demana acantaliar a talls mullers. Qué dices tú pos, mayestro? Isto lo si diciban retantando-li ta poder acusar-lo dimpués. Manimenos, Chesús s’inclinó enta ro sulero, y con o suyo dido esparramiquió en a tierra fendo-lis uditos xordos. Como ensistiban se’n debantó y s’enfiló ta ells”.

Allora Billy s’aturó y debantó a uellada. Con cudiadoso enfasi dicié: “Aquell d’entre vusatros qu’esté libre de pecau, que aviente a ista muller o primer zaborro”.

Totz os rostros en a cambra lo se uellaban fito fito. Dengún no se cantiaba.

30 dic 2012

O Charraire Revista Anyal nº 2

No mos restaba ya que presientar  agora  a segunda edición d'a nuestra Revista Anyal a on replegamos totz os posts  que i estioron publicatos mientres ista anyada 2012 en iste Bloc.


O Charraire Revista Anyal 2

Remerar només que A Revista Anyal, asinas como atros textos d'intrés s'en troban disposables en ista endrecera.

 Buen cabo d'anyo y millor 2013 a totz!