31 ene 2011

Archivo Audiovisual (presentación)

Adverbios de Puesto



Algunos de los adverbios de lugar más usados en aragonés:

·        Adebán = adelante
·        Acá = acá
·        Allá = allá
·        Allí = allí
·        Alto = arriba
·        Amán = cerca
·        An = donde

30 ene 2011

Archivo Audiovisual (Chistau)

O Gnomo II (Segunda Parti)


O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
II





Amán d’o lugar, y sobre un alt qu’ abocinaba a redolada, bi heba un antigo castiello albandonau per os suyos sinyors. As viellas, en as nueits de vilada, recentaban una historia rebutida de marabiellas amán d’os suyos fundadors. 

Adverbios de Cantidat

Algunos de los adverbios de cantidad más usados en aragonés:

  • Antimás = además
  • A embute =en gran cantidad
  • Amás = además
  • A muntons = a montones
  • Asabelo = mucho, muy
  • Bella cosa = algo

29 ene 2011

O Gnomo II (Primer Parti)


O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
II
Marta y Magdalena yeran chirmanas. Popiellas deinde as primeras anyadas d’a suya nineza, viviban miseriosament a la uembra d’una  parienta d’a suya mai que las heba acullito per caridat, y que a cada inte lis feba  parar cuenta,  con os suyos mandatos y rebaxantz parolas, o peso d’o suyo beneficio. Tot pareixeba contrebuyir  a estreitar os lazos de carinyo dentre aquellas almas chirmanas, no soque per o vinclo de sangre, sino per os d’a miseria y a permenadura, y, sindembargo, dentre Marta y Magdalena existiban una  xorda  emulación, un secreto resapio que nomás poderba explanicar l’estudio d’os suyos caracters, tant de raso cuentrametius como os suyos tipos.

28 ene 2011

Adverbios de Maniera

Algunos de los adverbios de modo más usados en aragonés:

·        a amagatons = a escondidas
·        antimás = además
·        a escarramanchons = a horcajadas
·        a escuidetas =descuidadamente
·        a esgalapatons = a gatas
·        aforro = ligero de ropa
·        a  ficamorro= de bruces

26 ene 2011

Pronombres Indefinidos


Algunos de los más importantes pronombres indefinidos y elementos cuantificadores de la oración en aragonés:


·        Bell, bella, bells, bellas (=un, algún). Siempre contable: tiengo bellas trunfas.
·        Bell un, bell una, bell uns, bell unas. Pronombre: si tiens trunfas, da-me-ne bell unas.
·        Qualcún, qualcuna. Si bi ha manzanas traye-me-ne qualcunas.
  •  Muito, muita, muitos, muitas.: -He bebiu muita augua. -Yo tamién en he bebiu muita . En iste lugar bi ha muitas casas, -En o mío tamién bi'n ha muitas .

25 ene 2011

Adverbios de Tiempo



Algunos de los  adverbios de tiempo más usados en Aragonés:


·        A monico = Despacio
·        Agora = Ahora
·        Dimpués = Después
·        Maitin = Mañana
·        A ormino = Frecuentemente
·        Asobén = Con frecuencia

Verbo Fer

Verbo Fer

Es, posiblemente, el verbo irregular más usado en aragonés. Protagonista imprescindible de bastantes perífrasis verbales, algunos ejemplos son:


  • Fer mal = doler, dañar;
  • Fer prebo = Sentar bien, hacer buen efecto;
  • Fer garras = Tenerse en pie.
  • Fer goi = alegrar, gustar
  • Fer honra = ser útil

23 ene 2011

O Gnomo I (Segunda Parti)


O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
I


O pastor, solenco y tresbatiu en ixa inmensidat, esnavesó asabelo d’horas sin trobar a salida, dica que en remataderas se trepuzó con a naixedura d’a manantía  qualo gorgomento heba sentíu. Iste manaba  d’o solau igual com’una fuent marabiellosa, con un blinco d’augua coronau de esbruma, que cayeba fendo una vistosa cataracta  y producindo un  rudioso sorol que s’aluenyaba  esbarando per d’entre as endrixas d’os catens. A lo suyo redol, se feban grans unas plantas no veyitas mai, con fuellas amplas y gordas las unas y finas y largas as atras igual como vetas flotants. Meyo amagaus dentre aqueras y humedas bosqueras discurreban unos seres extranios, metat hombres, metat reptils o as dos cosas de vez pos trasformando-se continament, a l’inte parellaban una mainada amorfa y chicorrona , y de sopetón en yeran  salamanquesas luminosas o flamas fugaces que danzaban en redonchels sobre a cospide d’o surtidor.

22 ene 2011

Verbo Haber

Traducido por el normal sentido de Haber en castellano, conserva también en el habla viva del Valle de Hecho y,esporádicamente en otros lugares, el significado de Tener. Se utiliza como auxiliar para la conjugación de los tiempos compuestos en aragonés, excepto en los casos de verbos intransitivos de movimiento y en los que son reflexivos (que utilizan ambos el verbo Estar).
Infinitivo  Haber= haber, tener

Gerundio  Habendo = habiendo, teniendo

Participio  Habiu, Habito = habido, tenido

O Gnomo I (Primera Parti)

O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
I

As mesachas d’o lugar tornaban d’a fuent con os suyos cantaros  n’a capeza, tornaban cantando y arregindo-sen y fendo un rudio y un estrapalucio que sólo podese contimparar-se a la goyosa pitra d’una bandada de gorroyas quan revolotian espesas como a piedra arredol d’a  candela d’un campanar.

En a banquillera d’a ilesia, y posau a lo piet d’un chinebro, i yera o tio Goyo. O tío Goyo yera o más viellet d’o lugar: en teneba circa de novanta navidatz, o pelo blango, o morro de risa, os uellos goyosos y as mans tremolosas.