27 oct 2011

Adchectivos Relativos y Clausulas Relativas


  •  Qui
 Se usa referido a personas:

a) En función de sujeto y sin antecedente: Qui quiera venir, que vienga.
b) En casos que exigen preposiciones: Isto ye ta qui lo quiera; No sé con qui viens. Este relativo es invariable en género y número: istas mesachas con qui charrabas no me fan guaire goi.


  •  Que. 
Es el relativo de uso general en aragonés, es invariable, sin distiguir género, número ni caso. Las construcciones preposición + que / preposición + artículo + que no son genuinas del aragonés, que tiene una solución "panrománica" para estos casos: Ye una casa que la espaldón de camín (el pronombre la recupera el caso acusativo del relativo que); Ye un hombre que le daban muitos diners (aquí el pronombre dativo le recupera el caso del relativo, que "debería" ser a qui); Ixe yera o libro que en charrabanos (el clítico en recupera la función de complemento preposicional que tiene en esta frase el relativo que; la construcción "canónica" sería íste yera o libro d'o qual charrábanos, ya se ha dicho que construcciones del tipo iste ye o libro d'o que..., y sobre todo, iste ye o libro de que..., no son genuinas); Yera una ilesia que se i feban procesions (en lugar de, ... "en a qual/quala se feban... o en lugar de ... en a que se feban...).

15 oct 2011

A Koiné, Biquipedia y yo

Agora fa poc mes qu’una anyada qu’escubillé per primer vegada Biquipedia. A Wikipedia, en castiellán, ya me se feba un avance pitudo. Veyer-la n’aragonés una cosa  enlucernant, una faina propia de chigants. Tasament puet recentar con parolas toda la  ilusión que sentié en saper d’a suya existencia. Deseguida me metí a colaborar.
Yo heba aprenito aragonés feba  anyadas de traza autodidacta, asinas que m’enchegué y  escribié 3 u 4 articlos. Tamién me presienté t’a comunidat de biquipedistas. Cerreno per fer parti d’ella [No só versau n’as nuevas tecnolochías asinas que tos prexinaretz  l’esmanixada  que me suposo tractar d’achustar-me-ne, antimás de remerar a viella fabla, quasi ixuplidata qu’aprenié quan  yera mocet nomes].
En fer isto, me trepucé con  dos entrevalos mes:
La un  estié a grafía. Como sapetz, n’aragonés bi  ha, a  lo menos, tres trazas acceptadas d’escribir as parolas. Disgraciadament, denguna i ye oficial.
D’a mes recient,  la de l’ACAR,  yera achustau o suyo emplego  dentre os biquipedistas y en yera oficial sin yo saper-lo dentre ells. De facto,  i yeran mesos  en meyo d'un prochecto de trescole d'os articlos d'a antiga grafía d'o 87 enta ista mes muderna. Allora, ixa grafía no  me pareixeba ni buena ni oportuna per prexinar-me, no sin bella cosa de ragón, qu’o suyo  uso veniba a envolicar-lo tot encara mes.
Agora, manimenos, como se veye en leyer-me, ya no emparo totalment ixa opinión d’allora, pos considero que ye una esmanixada mes que  notable per enrequir y dar coderencia  a l’aragonés. O suyo uso, per parti de Biquipedia,  me se  fa amenistable en tractar  d’enamplar  a Koiné d’a luenga.

Per atro costau y, humildament, no me se fan muit constructivas  bell  unas opcions que se  prenen-ie, creigo que  no abastablement argumentadas. Per ixo, no conmulgo exactament con Biquipedia y enanto o mío estilo propio de fer servir l’aragonés.
Totas as parolas qu’uso están replegadas (y adaptadas n’a mida oportuna a la grafía esmentata alto): de Diccionarios d’aragonés muderno (Andolz, Aragüés, Mostolay,…); de libros publicaus (Navarro,  Nagore, Aragüés, Berges, Ballestín,…) Tamién, profes que sí, confito muitas vegadas en Biquipedia, anque bell unas  poquetas d’as suyas parolas me faigan dandalo y no as faiga servir.
La atro angulema ye que goso de qüestionar-lo tot, n’a mida  d’o posible. Ye parti d’a traza de pensar de yo [aquells que me conoixen bien lo sapen]. Antimás, quan no digo ixo que pienso, esclato, y  isto  no ye  de cutio bien visto per tot o mundo.  As mías diverchencias  d’opinión con os controladors de Biquipedia feban que me sentí-se incomodo y sin d’a libertat amenistable ta escribir como m’aganase.
Enguán sé,  una anyada  mes tardi, que yo también incomodaba, per tant, estié encertau albandonar ixas fainas. De qualsiquier traza, teneba muit poc qu’alportar-ie.
Cal dicir qu’a Koiné d’a luenga la enamplamos totz os que  femos  servir-la, siga  charrando-ne,  publicando libros,  gramáticas u diccionarios, replegas de  parolas aragonesas, colaborando en Biquipedia,  inventando nueus estilos dialectals, escribindo en  blocs, comentando articlos u leyendo Arredol. Totz femos parti de l’aragonés  muderno, anque  siga un aragonés latent.
En retrospectiva, me siento encá  modestament  útil y ilusionau per agrandir o bloc y ganar de  lectors Ilusión ta participar en Biquipedia, ya no  me i queda. Talment partecipe en bell articlo de traza testimonial, bella vegada,  sin compromís denguno [ixo profes, si no  me  viedan] pero ixo  estará tot.
Enfortunadament no amenistan de chent como yo que lis  estorbe o trango.  Astí bi’n ha chent capaz de treballar magnificament  y de traza admirable. 
Yo, sincerament,  lis diseyo  lo millor. Mes que mes perque tall y como están  as cosas, y tall y  como  se  i son metendo, Biquipedia estará, en bellas  anyadas, l’unica Koiné que conoixcamos  d’ixo que  maitín se considere  como l'aragonés muderno.

14 oct 2011

Tos propongo estozar la Fabla Aragonesa

Encá yo  no sé muito  de politicas lingüisticas perque yo no só  lingüista, sí  que  só, manimenos, neofablant de l'aragonés -u mes exactament neoescritaire [que ye a unica cosa que fó con ell,  ames  de leyer-lo,en  cada bloc de traza una  mica  esferent]- y en ixas envueltas yera quan leyendo un Fabloc d'os poquetz  que bi  ha, apreneba  sobre a poblematica d'as esferents escuolas  aragonesofablants. No aimo astí nombrar denguna.  Yera  leyendo con ficacio quan veyé lo que me prexino  yera lo millor a la fin d'a  dentrada.  Un poliu  poema d'autor anonimo [sembla] que  tos pencho astí tall  como estié  escrito. Me se fa  que en tien  muita calidat literaria:

Tos propongo estozar la fabla aragonesa

¿Ta que bale ixo de la fabla?
 Ta cosa. No sirbe ta cosa.
Barucas. Fateras de comedians 
 que a nenguno intresan.

Mas bale oblidar-se-ne 

 d'istos charrazos bastos y fieros 
 d'istos dialeutos de paletos 
 que tanto de mal mos han fecho.

No tien literatura 

 no tien gramatica 
 no tien dizionario 
 no tien mayestros ni escuela.

No la fayaz sufrir. ¡Mataz-la!

Tos propongo estozar la fabla aragonesa.


Contino tos  dixo l'enrastre d'a on  ha surtito ta que podatz veyer o poema en o  suyo contexto  orichinal. A  dentrada d'o bloc, que no esmereix garra  cosa a lo  poema per l'intresant  que'n ye, se titula "Parolas Toxicas"  d'o bloc de Lois Chavier.

9 oct 2011

Anne Frank


Fa poquetz diyas he rematato  de leyer un libro que m’ha percutito guaire: No quereba dixar pasar l’enchaquia de meter una dentrada remanent n’iste Bloc. O cabo y a la fin lo prencipié ta  charrar de Literatura, y demes temas culturals. O títol d’o libro ye “O  Diyario d’Anne Frank”.


No ye un  diyario  usual. Ella vivié amagada en conchuntas con  ueito presonas mes -y medrana perén a estar escubillatos-  n’a  parti posterior  d’o edificio a on o suyo pai  treballaba antis d’a ocupancia nazi d’Holanda. Astí continoron  dos anyadas y meya  amagaus   n’ixe cado  -per estar chudigos totz ells- dica que finalment, estioron delatatos y rendatos t’os alemans en l’estíu de 1944, data ista, n’a  que  remata feriosament o  suyo  diyario.

Se tracta, pos, d’un diyario, ún d’una nina chudigo-alemana–Anne Frank- de catortze anyadas a on ella plasmaba as  suyas  permenaduras  y deseyos, ixos que no i  trobaba con qui charrar.


Ista ye una nomes d’as  cartas que escribié Anne Frank n’o suyo diyario.  Enfilada ta  Kitty,a suya prexinada amiga.


"Miercols, 5 de abril de 1944



Ta  mía quiesta  Kitty:

Mientres muito tiempo m’he qüestionato ta qué contino estudeando; o remate d’a guerra ye tant remoto y tant irreal, tant poliu y marabielloso. Si a  lo cabo de septiembre agún i semos  en guerra, ya no i tornaré t’a escuola, y ye que no aimo estar rezagada per dos anyadas.

5 oct 2011

Mensache de Solidaridat con o Movimiento d'Acampada y Ocupancia de Wall Street..


 NOAM CHOMSKY ,   02/10/2011


"Qualsiquiera que tienga os uellos ubiertos sape que o gangsterismo de Wall Street,  d’as institucions financieras en cheneral- ha inflixito graus mals  a ro pueblo d’os Estatos Chunitos (y a lo mundo). Y calerba saper tamién que tall cosa ye ida  escaicendo pogresivament n’as zagueras trenta anyadas, a  mida  que  iba  aumentando de traza radical o suyo  poder n’o sin d’a economía,  y  per tant,  o  suyo poder político.
S’ha enchegato  asinas  un  circlo  amalvezau  que ha acabalato una  inmensa riqueza , ames d'o  poder  político,  en un  achiquiu sector d’a población,  una truesa  d’un 1% mientres a  resta va esdevenindo cada vegada mes n’o  que en ocasions se diz   “precariat” (en l’orichinal)  ”ganyosidalla”, que se mira de sobrevivir en  una ganyosa existencia.

Antiparti, tant xorrontaderas actividatz se levan a  cabo con una  impunidat quasi plena: no sólo meyant o “too big to  fail” (masiato grans ta dixar-los cayer)   sino tamién con  o  “too big to jail” (masiato grans ta engarcholarl-os).

As valients y honradas protestas que continan en Wall Street calerban de fer honra ta meter ficacio sobre  ista calamidat  y enfilar enta una  entregada esmanixada  per superar-la y meter ta  la sociedat per un camín mes  saludable".