7 dic 2011

O Charraire, Revista Anyal


O Charraire a Revista

5 nov 2011

Regles Alacetals amán d'a Prenuncia en Aragonés




Cualquier  lector de habla castellana que quiera acercarse al aragonés por medio de este diccionario debe ser consciente de una serie de cuestiones que pueden ocasionarle una idea  errónea a cerca de  la pronunciación de gran  cantidad de palabras.

Paso a enumerar  algunas de las más importantes:

  • ·       Las consonantes del idioma  aragonés se pronuncian de manera similar a la castellana con la excepción de la letra “x” que da en aragonés común un sonido similar a la”ch” del francés o la “sh” del  inglés, y para el  cual no existe equivalente en castellano.

27 oct 2011

Adchectivos Relativos y Clausulas Relativas


  •  Qui
 Se usa referido a personas:

a) En función de sujeto y sin antecedente: Qui quiera venir, que vienga.
b) En casos que exigen preposiciones: Isto ye ta qui lo quiera; No sé con qui viens. Este relativo es invariable en género y número: istas mesachas con qui charrabas no me fan guaire goi.


  •  Que. 
Es el relativo de uso general en aragonés, es invariable, sin distiguir género, número ni caso. Las construcciones preposición + que / preposición + artículo + que no son genuinas del aragonés, que tiene una solución "panrománica" para estos casos: Ye una casa que la espaldón de camín (el pronombre la recupera el caso acusativo del relativo que); Ye un hombre que le daban muitos diners (aquí el pronombre dativo le recupera el caso del relativo, que "debería" ser a qui); Ixe yera o libro que en charrabanos (el clítico en recupera la función de complemento preposicional que tiene en esta frase el relativo que; la construcción "canónica" sería íste yera o libro d'o qual charrábanos, ya se ha dicho que construcciones del tipo iste ye o libro d'o que..., y sobre todo, iste ye o libro de que..., no son genuinas); Yera una ilesia que se i feban procesions (en lugar de, ... "en a qual/quala se feban... o en lugar de ... en a que se feban...).

15 oct 2011

A Koiné, Biquipedia y yo

Agora fa poc mes qu’una anyada qu’escubillé per primer vegada Biquipedia. A Wikipedia, en castiellán, ya me se feba un avance pitudo. Veyer-la n’aragonés una cosa  enlucernant, una faina propia de chigants. Tasament puet recentar con parolas toda la  ilusión que sentié en saper d’a suya existencia. Deseguida me metí a colaborar.
Yo heba aprenito aragonés feba  anyadas de traza autodidacta, asinas que m’enchegué y  escribié 3 u 4 articlos. Tamién me presienté t’a comunidat de biquipedistas. Cerreno per fer parti d’ella [No só versau n’as nuevas tecnolochías asinas que tos prexinaretz  l’esmanixada  que me suposo tractar d’achustar-me-ne, antimás de remerar a viella fabla, quasi ixuplidata qu’aprenié quan  yera mocet nomes].
En fer isto, me trepucé con  dos entrevalos mes:
La un  estié a grafía. Como sapetz, n’aragonés bi  ha, a  lo menos, tres trazas acceptadas d’escribir as parolas. Disgraciadament, denguna i ye oficial.
D’a mes recient,  la de l’ACAR,  yera achustau o suyo emplego  dentre os biquipedistas y en yera oficial sin yo saper-lo dentre ells. De facto,  i yeran mesos  en meyo d'un prochecto de trescole d'os articlos d'a antiga grafía d'o 87 enta ista mes muderna. Allora, ixa grafía no  me pareixeba ni buena ni oportuna per prexinar-me, no sin bella cosa de ragón, qu’o suyo  uso veniba a envolicar-lo tot encara mes.
Agora, manimenos, como se veye en leyer-me, ya no emparo totalment ixa opinión d’allora, pos considero que ye una esmanixada mes que  notable per enrequir y dar coderencia  a l’aragonés. O suyo uso, per parti de Biquipedia,  me se  fa amenistable en tractar  d’enamplar  a Koiné d’a luenga.

Per atro costau y, humildament, no me se fan muit constructivas  bell  unas opcions que se  prenen-ie, creigo que  no abastablement argumentadas. Per ixo, no conmulgo exactament con Biquipedia y enanto o mío estilo propio de fer servir l’aragonés.
Totas as parolas qu’uso están replegadas (y adaptadas n’a mida oportuna a la grafía esmentata alto): de Diccionarios d’aragonés muderno (Andolz, Aragüés, Mostolay,…); de libros publicaus (Navarro,  Nagore, Aragüés, Berges, Ballestín,…) Tamién, profes que sí, confito muitas vegadas en Biquipedia, anque bell unas  poquetas d’as suyas parolas me faigan dandalo y no as faiga servir.
La atro angulema ye que goso de qüestionar-lo tot, n’a mida  d’o posible. Ye parti d’a traza de pensar de yo [aquells que me conoixen bien lo sapen]. Antimás, quan no digo ixo que pienso, esclato, y  isto  no ye  de cutio bien visto per tot o mundo.  As mías diverchencias  d’opinión con os controladors de Biquipedia feban que me sentí-se incomodo y sin d’a libertat amenistable ta escribir como m’aganase.
Enguán sé,  una anyada  mes tardi, que yo también incomodaba, per tant, estié encertau albandonar ixas fainas. De qualsiquier traza, teneba muit poc qu’alportar-ie.
Cal dicir qu’a Koiné d’a luenga la enamplamos totz os que  femos  servir-la, siga  charrando-ne,  publicando libros,  gramáticas u diccionarios, replegas de  parolas aragonesas, colaborando en Biquipedia,  inventando nueus estilos dialectals, escribindo en  blocs, comentando articlos u leyendo Arredol. Totz femos parti de l’aragonés  muderno, anque  siga un aragonés latent.
En retrospectiva, me siento encá  modestament  útil y ilusionau per agrandir o bloc y ganar de  lectors Ilusión ta participar en Biquipedia, ya no  me i queda. Talment partecipe en bell articlo de traza testimonial, bella vegada,  sin compromís denguno [ixo profes, si no  me  viedan] pero ixo  estará tot.
Enfortunadament no amenistan de chent como yo que lis  estorbe o trango.  Astí bi’n ha chent capaz de treballar magnificament  y de traza admirable. 
Yo, sincerament,  lis diseyo  lo millor. Mes que mes perque tall y como están  as cosas, y tall y  como  se  i son metendo, Biquipedia estará, en bellas  anyadas, l’unica Koiné que conoixcamos  d’ixo que  maitín se considere  como l'aragonés muderno.

14 oct 2011

Tos propongo estozar la Fabla Aragonesa

Encá yo  no sé muito  de politicas lingüisticas perque yo no só  lingüista, sí  que  só, manimenos, neofablant de l'aragonés -u mes exactament neoescritaire [que ye a unica cosa que fó con ell,  ames  de leyer-lo,en  cada bloc de traza una  mica  esferent]- y en ixas envueltas yera quan leyendo un Fabloc d'os poquetz  que bi  ha, apreneba  sobre a poblematica d'as esferents escuolas  aragonesofablants. No aimo astí nombrar denguna.  Yera  leyendo con ficacio quan veyé lo que me prexino  yera lo millor a la fin d'a  dentrada.  Un poliu  poema d'autor anonimo [sembla] que  tos pencho astí tall  como estié  escrito. Me se fa  que en tien  muita calidat literaria:

Tos propongo estozar la fabla aragonesa

¿Ta que bale ixo de la fabla?
 Ta cosa. No sirbe ta cosa.
Barucas. Fateras de comedians 
 que a nenguno intresan.

Mas bale oblidar-se-ne 

 d'istos charrazos bastos y fieros 
 d'istos dialeutos de paletos 
 que tanto de mal mos han fecho.

No tien literatura 

 no tien gramatica 
 no tien dizionario 
 no tien mayestros ni escuela.

No la fayaz sufrir. ¡Mataz-la!

Tos propongo estozar la fabla aragonesa.


Contino tos  dixo l'enrastre d'a on  ha surtito ta que podatz veyer o poema en o  suyo contexto  orichinal. A  dentrada d'o bloc, que no esmereix garra  cosa a lo  poema per l'intresant  que'n ye, se titula "Parolas Toxicas"  d'o bloc de Lois Chavier.

9 oct 2011

Anne Frank


Fa poquetz diyas he rematato  de leyer un libro que m’ha percutito guaire: No quereba dixar pasar l’enchaquia de meter una dentrada remanent n’iste Bloc. O cabo y a la fin lo prencipié ta  charrar de Literatura, y demes temas culturals. O títol d’o libro ye “O  Diyario d’Anne Frank”.


No ye un  diyario  usual. Ella vivié amagada en conchuntas con  ueito presonas mes -y medrana perén a estar escubillatos-  n’a  parti posterior  d’o edificio a on o suyo pai  treballaba antis d’a ocupancia nazi d’Holanda. Astí continoron  dos anyadas y meya  amagaus   n’ixe cado  -per estar chudigos totz ells- dica que finalment, estioron delatatos y rendatos t’os alemans en l’estíu de 1944, data ista, n’a  que  remata feriosament o  suyo  diyario.

Se tracta, pos, d’un diyario, ún d’una nina chudigo-alemana–Anne Frank- de catortze anyadas a on ella plasmaba as  suyas  permenaduras  y deseyos, ixos que no i  trobaba con qui charrar.


Ista ye una nomes d’as  cartas que escribié Anne Frank n’o suyo diyario.  Enfilada ta  Kitty,a suya prexinada amiga.


"Miercols, 5 de abril de 1944



Ta  mía quiesta  Kitty:

Mientres muito tiempo m’he qüestionato ta qué contino estudeando; o remate d’a guerra ye tant remoto y tant irreal, tant poliu y marabielloso. Si a  lo cabo de septiembre agún i semos  en guerra, ya no i tornaré t’a escuola, y ye que no aimo estar rezagada per dos anyadas.

5 oct 2011

Mensache de Solidaridat con o Movimiento d'Acampada y Ocupancia de Wall Street..


 NOAM CHOMSKY ,   02/10/2011


"Qualsiquiera que tienga os uellos ubiertos sape que o gangsterismo de Wall Street,  d’as institucions financieras en cheneral- ha inflixito graus mals  a ro pueblo d’os Estatos Chunitos (y a lo mundo). Y calerba saper tamién que tall cosa ye ida  escaicendo pogresivament n’as zagueras trenta anyadas, a  mida  que  iba  aumentando de traza radical o suyo  poder n’o sin d’a economía,  y  per tant,  o  suyo poder político.
S’ha enchegato  asinas  un  circlo  amalvezau  que ha acabalato una  inmensa riqueza , ames d'o  poder  político,  en un  achiquiu sector d’a población,  una truesa  d’un 1% mientres a  resta va esdevenindo cada vegada mes n’o  que en ocasions se diz   “precariat” (en l’orichinal)  ”ganyosidalla”, que se mira de sobrevivir en  una ganyosa existencia.

Antiparti, tant xorrontaderas actividatz se levan a  cabo con una  impunidat quasi plena: no sólo meyant o “too big to  fail” (masiato grans ta dixar-los cayer)   sino tamién con  o  “too big to jail” (masiato grans ta engarcholarl-os).

As valients y honradas protestas que continan en Wall Street calerban de fer honra ta meter ficacio sobre  ista calamidat  y enfilar enta una  entregada esmanixada  per superar-la y meter ta  la sociedat per un camín mes  saludable".

22 sept 2011

Libertat de Parola y Luenga

Plegué en Zaragoza en 1978 y un d’os primers amigos que facié yera un estudioso de l’aragonés. Conoixeba a totz os suyos autors y a suya historia, y viviba a luenga con fervor: una luenga ye un tresoro y fa referencia, con os suyos terminos, con a suya mosicalidat, a un mundo especifico. A una percepcion d’a naturaleza, d’a convivencia, d’a historia. Como yera gallego, y en a casa mía no s’heba charrau nunca unatra cosa, li’n dicié a l’amigo que podebanos charrar ell en aragonés y yo en gallego. Nos en fuemos ta una manifestación antinucleyar en Chiprana y me trucó o ficacio que l’aragonés yera una luenga que se reivindicaba, se’n charraba, que yera un d’os idiomas que s’emplegaban en os pasquins. Creigo que os nuestros dialogos en aragonés y en gallego estioron os míos primers actos surrealistas en Aragón.
Gracias a aquell amigo conoixié a qualques autors: Ánchel Conte, Eduardo Vicente de Vera, Veremundo Méndez. En realidat, conoixié os suyos libros. Y a Rafel Andolz y a Chusé Aragüés, y a os diccionarios de totz dos. Y a Chusé Inazio Nabarro (siempre m’ha sosprendiu que un autor de Tauste haiga feito de l’aragonés a suya luenga de fundo y sía un escritor estupendo dende ella: universal, totalizador, luen de totz os topicos) y a Jusep Raül Usón, que no nomás que ye un gran escritor y viachero y soniador, que tamién ye editor. Un editor a qui de vegadas se li veye mas emocionau y goyoso quan publica a un autor en aragonés.

18 sept 2011

Canto a la Libertat, Himno d'Aragón.



Quan se cumple una anyada deinde que espritó José Antonio Labordeta, as dreitas caciquils d'ista tierra chusto han aturau una iniciativa lechislativa POPULAR ta fer d'o suyo Canto ta la libertat l'himno Oficial d'Aragón. Calerba que lo se fe-sen de mirar perqué una canta ta la Libertat que represienta a totz os aragoneses  y aragonesas  DE BIEN,  no lis represiente pas a ells.

Se'n dicen nioliberals pero encá no sapen cosa de libertat ni tampoc no de sentirs populars ni muito menos de regles democraticos.

Tant y mientres, as chents d'ista tierra que sí qu'aimamos a libertat y a democracia, continaremos asperando que s'ascuite a nuestra voz, o nuestro canto  per dencima d'os caciques que no mos represientan.  Perque a libertat ye a senya d'identidat d'Aragón en o mundo, a suya mayor ofridura, o suyo mes polido canto.

Ye menister que sepan que no revlaremos mai. Pos menudos semos-ie!

Canto a la libertad de Labordeta. Himno de Aragón from Alberto Pérez Puyal on Vimeo.





Labordeta, Aragón no t'ixuplida.

Ent'alto  a Libertat, ent'alto Aragón LIBRE!

24 jul 2011

L'estaca

He Prenito a libertat de translatir ista polida canta de  Lluis Llach feita en 1968 ta exprisar iste nueu chasco que ta totz os qu'aimamos y proteixemos as luengas, a más a más as d'Aragón, suposa o ligallo  de gubernación feito dentre PP y PAR. O renaixer d'a dreita más espanyolizant que mai no s'haiga veyito- ie en democracia.

28 mar 2011

Purnas / A Luenga que no esiste, o "Romance"

L’atro diya, rechirando en l’archivo d’o Concello de Zaragoza ta parar unas vesitas de Troballa, pare cuenta en una cosa que m’heba pasau por alto y que fa pensar (y mal) de qui ordeno ixe archivo en o sieglo XX y que transcribio bells d’ixos textos, documentos, actos notarials, bulas, decretos reyals, etc que alza o Concello dende o sieglo XII (quan os cristians aragoneses conquistoron a ciudat a os musulmans). En as fichas de cadagun d’ixos documentos s’anotan bells datos, como se gosa fer quan se “buedan” archivos, ye dicir, quan s’inventarian, porque asinas ye mas facil ta la resta d’historiadors trobar un documento concreto. En os que alza o Concello a ficha tipo, como en iste documento sobre a reparacion d’o Puent de piedra, mete a calendata, un titulo esplicativo, un breu resumen, l’estau de conservacion y l’idioma en que ye escrito. Y aqui ye an prencipian os problemas. Ta veyer l'articlo completo en Purnas...

17 mar 2011

Bi'n ha prou de centrals nucliars, bi'n ha prou de mentiras!!!!

Chernobyl. Foto de Igor Kostin 1986.

Dende fa muitas anyadas, puestar que siga dende ixe triste diya 26 de abril de 1986 en que esclató a central nucliar de Chernobyl hemos ascuitau muitas trolas ditas per os tecnicos y más que más per os politicos que nusatros esleximos y que se suposaba que calerba que treballasen ta nusatros y ta nuestra seguridat. Sobretot en as zagueras calendatas s'ha podito veyer as meyas verdatz quan no mentiras ubiertas que mos recentaban y continan recentando:

26 feb 2011

A Particla Bi/i

El Complemento pronominalo-adverbial bi/i, proviene del latín “ibi” (allí) sus funciones oracionales guardan relación directa con esa significación.

En cuanto a su forma cabe decir que aparece como bi ante vocal o y griega; ej: No bi ha augua (en a nevera, per eixemplo); Ya no bi ye (ya no está aquí); Adoptando, sin embargo, la forma i ante consonante; ej: Ya no i quedan manzanas (en l’arbol).

24 feb 2011

L'Enfrontinazo de Civilizacions

Bernard Werber ye un d’os escritors franceses más conoixitos amás amás per a suya trilochía sobr’as fornigas. En a suya obra se puet trobar dende mitolochía a espritugalidat, scencia-ficción, biolochía, filosofía,…
Un eixemplo d’ista zaguera ye o venient texto, extrayito d’a novela “As Fornigas”, primera d’a esmentata trilochía. A suya obra más famosa.

19 feb 2011

13 feb 2011

O Gnomo III (Primera Parti)


O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
III
As Mesachas d’o lugar bi heba cerca d’una hora que’n yeran tornando ta casa d’ellas. A zaguera luz d’o crepusclo se i heba esmorteixiu enta l’horizont, y a nueit prencipiaba a pretar-se de cada vegada más escura, quan Marta y Magdalena, enguiliando-se la una a l’atra y cadaguna per camín diferent, en salioron d’o lugar enta par d’a fuent misteriosa. A fuent manaba amagada dentre uns zinglos  cubilaus de verdín n’o fundo d’una larga  albarera. Dimpués de que se estioron amortando china-chana as remors d’o diya y ya no s’ascuitaba o luengo eco d’a voz d’os labradors que’n tornan como caballers n’as suyas chuntas cantando a lo compás d’o druecho qu’arrocian per a tierra; dimpués que se dixó de sentir o monotón rudio d’as esquellas d’o bistiar, y as voces d’os pastors, y l’escachilo d’os cochos qu’achuntan as capezas, y bandeyó en a torraza d’o lugar a zaguera campanada d’o tanyer d’oracions, reinó ixe duple y guallardo silencio d’a nueit y a soledat; silencio plen de gorgomentos extranios y leves que lo fan agún más perceptibles.

9 feb 2011

Verbo Ir-se-ne

Como todos los verbos de movimiento, el verbo ir-se-ne = irse, se conjuga tanto en todos sus tiempos simples como compuestos con la partícula en/ne en caso de utilizarse  el verbo con carácter pronominal (me voy, te vas,…) .

Se emplea  dicha partícula entre el pronombre y el verbo (me’n vó, te’n vas/ves,…).


Por el contrario, tanto en las formas no personales de infinitivo y de gerundio, así como en el modo imperativo, la partícula en/ne va necesariamente detrás del verbo (indo-se-ne, ves-te-ne).

Infinitivo  Ir-se.ne = irse

Gerundio Indo-se-ne = yéndose

Participio S'en ye ito/iu = se ha ido

7 feb 2011

Conchuncions

Estas son algunas de las conjunciones principales de la lengua aragonesa:


·        Si / se = si
·        Si no per = si no es por
·        Y / e  = y,e
·        Ni = ni
·        U = o
·        Pero = pero
·        Sindembargo = sin embargo
·        Manimenos = no obstante, con todo
·        Mas / mes = pero

6 feb 2011

Preposicions

Estas son algunas de las preposiciones más usadas en aragonés :

·        A = a
·        Amás de = además de
·        Antis de = antes de
·        Baixo = bajo
·        Baixo de = debajo de
·        Cara = hacia
·        Cara ta = hacia
·        Cata = hacia

5 feb 2011

Adverbios de Afirmación, Negación y Dubda


 Estos son algunos de los adverbios de afirmación, negación y duda más importantes del aragonés:

·        Áraba = lo dudo, no lo creo
·        Beta = nada
·        Brenca = nada
·        Cosa = nada
·        Pon = nada
·        Mica = nada

31 ene 2011

Archivo Audiovisual (presentación)

Adverbios de Puesto



Algunos de los adverbios de lugar más usados en aragonés:

·        Adebán = adelante
·        Acá = acá
·        Allá = allá
·        Allí = allí
·        Alto = arriba
·        Amán = cerca
·        An = donde

30 ene 2011

Archivo Audiovisual (Chistau)

O Gnomo II (Segunda Parti)


O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
II





Amán d’o lugar, y sobre un alt qu’ abocinaba a redolada, bi heba un antigo castiello albandonau per os suyos sinyors. As viellas, en as nueits de vilada, recentaban una historia rebutida de marabiellas amán d’os suyos fundadors. 

Adverbios de Cantidat

Algunos de los adverbios de cantidad más usados en aragonés:

  • Antimás = además
  • A embute =en gran cantidad
  • Amás = además
  • A muntons = a montones
  • Asabelo = mucho, muy
  • Bella cosa = algo

29 ene 2011

O Gnomo II (Primer Parti)


O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
II
Marta y Magdalena yeran chirmanas. Popiellas deinde as primeras anyadas d’a suya nineza, viviban miseriosament a la uembra d’una  parienta d’a suya mai que las heba acullito per caridat, y que a cada inte lis feba  parar cuenta,  con os suyos mandatos y rebaxantz parolas, o peso d’o suyo beneficio. Tot pareixeba contrebuyir  a estreitar os lazos de carinyo dentre aquellas almas chirmanas, no soque per o vinclo de sangre, sino per os d’a miseria y a permenadura, y, sindembargo, dentre Marta y Magdalena existiban una  xorda  emulación, un secreto resapio que nomás poderba explanicar l’estudio d’os suyos caracters, tant de raso cuentrametius como os suyos tipos.

28 ene 2011

Adverbios de Maniera

Algunos de los adverbios de modo más usados en aragonés:

·        a amagatons = a escondidas
·        antimás = además
·        a escarramanchons = a horcajadas
·        a escuidetas =descuidadamente
·        a esgalapatons = a gatas
·        aforro = ligero de ropa
·        a  ficamorro= de bruces

26 ene 2011

Pronombres Indefinidos


Algunos de los más importantes pronombres indefinidos y elementos cuantificadores de la oración en aragonés:


·        Bell, bella, bells, bellas (=un, algún). Siempre contable: tiengo bellas trunfas.
·        Bell un, bell una, bell uns, bell unas. Pronombre: si tiens trunfas, da-me-ne bell unas.
·        Qualcún, qualcuna. Si bi ha manzanas traye-me-ne qualcunas.
  •  Muito, muita, muitos, muitas.: -He bebiu muita augua. -Yo tamién en he bebiu muita . En iste lugar bi ha muitas casas, -En o mío tamién bi'n ha muitas .

25 ene 2011

Adverbios de Tiempo



Algunos de los  adverbios de tiempo más usados en Aragonés:


·        A monico = Despacio
·        Agora = Ahora
·        Dimpués = Después
·        Maitin = Mañana
·        A ormino = Frecuentemente
·        Asobén = Con frecuencia

Verbo Fer

Verbo Fer

Es, posiblemente, el verbo irregular más usado en aragonés. Protagonista imprescindible de bastantes perífrasis verbales, algunos ejemplos son:


  • Fer mal = doler, dañar;
  • Fer prebo = Sentar bien, hacer buen efecto;
  • Fer garras = Tenerse en pie.
  • Fer goi = alegrar, gustar
  • Fer honra = ser útil

23 ene 2011

O Gnomo I (Segunda Parti)


O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
I


O pastor, solenco y tresbatiu en ixa inmensidat, esnavesó asabelo d’horas sin trobar a salida, dica que en remataderas se trepuzó con a naixedura d’a manantía  qualo gorgomento heba sentíu. Iste manaba  d’o solau igual com’una fuent marabiellosa, con un blinco d’augua coronau de esbruma, que cayeba fendo una vistosa cataracta  y producindo un  rudioso sorol que s’aluenyaba  esbarando per d’entre as endrixas d’os catens. A lo suyo redol, se feban grans unas plantas no veyitas mai, con fuellas amplas y gordas las unas y finas y largas as atras igual como vetas flotants. Meyo amagaus dentre aqueras y humedas bosqueras discurreban unos seres extranios, metat hombres, metat reptils o as dos cosas de vez pos trasformando-se continament, a l’inte parellaban una mainada amorfa y chicorrona , y de sopetón en yeran  salamanquesas luminosas o flamas fugaces que danzaban en redonchels sobre a cospide d’o surtidor.

22 ene 2011

Verbo Haber

Traducido por el normal sentido de Haber en castellano, conserva también en el habla viva del Valle de Hecho y,esporádicamente en otros lugares, el significado de Tener. Se utiliza como auxiliar para la conjugación de los tiempos compuestos en aragonés, excepto en los casos de verbos intransitivos de movimiento y en los que son reflexivos (que utilizan ambos el verbo Estar).
Infinitivo  Haber= haber, tener

Gerundio  Habendo = habiendo, teniendo

Participio  Habiu, Habito = habido, tenido

O Gnomo I (Primera Parti)

O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
I

As mesachas d’o lugar tornaban d’a fuent con os suyos cantaros  n’a capeza, tornaban cantando y arregindo-sen y fendo un rudio y un estrapalucio que sólo podese contimparar-se a la goyosa pitra d’una bandada de gorroyas quan revolotian espesas como a piedra arredol d’a  candela d’un campanar.

En a banquillera d’a ilesia, y posau a lo piet d’un chinebro, i yera o tio Goyo. O tío Goyo yera o más viellet d’o lugar: en teneba circa de novanta navidatz, o pelo blango, o morro de risa, os uellos goyosos y as mans tremolosas.

19 ene 2011

A Campana de Uesca

A CAMPANA DE UESCA


Y  iste  don Remiro estié muit buen rey y muit francho a los fidalgos, de traza  que muitos d’os lugars d’o reino dio nobles y caballers; y per isto no lo precioron res, y faceban guerras dentre si mesmos en o reino y mataban y robaban a las chents d’o reino, y per o rei que non quereban cesar d'isto; y estié puesto en gran perplexidat cómo darba remeyo a tanta de perdición d’o suyo reino, y no osaba pas isto revelar a denguno.