30 dic 2010

O "Bascuenç" d'os Antigos Aragoneses. Substrato d'a nuestra Fabla

Que en a luenga aragonesa bi ha un muit important substrato vasco ye bella cosa platera y no pas capitoliata pero talment, lo qu’a chent no en sepa ye que muit prebablement o Bascuenz estase a luenga vernacla d’os antigos altoaragoneses dica muito tardi en o tiempo. Manimenos qu’en 1349 i trobamos una preba d’isto en as Ordinacions que reixiban as Ferias Comercials de Uesca. O Texto venient, d’o altoaragonés Garzten Lacasta Estaun, ye concretament prenito amán d’istas Ordinacions.

29 dic 2010

Diccionario Bilingüe Castellano-Euskera



Diccionario Bilingüe Castellano Euskera

Diccionarios Bilingües

26 dic 2010

Voces Aragonesas

Liber Regum

Liber Regum

Razón feita d'Amor

Razón feita d'amor

17 dic 2010

A Castellanizazión ye fendo Enronas toda una Cultura


..." A decayedura d'a fabla aragonesa ye estada muito larga (como ye posible que tamién siga largo, si bi'n ha, lo suyo debantamiento). Sin dembargo, nunca en tantas d'añadas s'ha prebau de fer una codificazión y normalizazión de l'aragonés. Ista fabla cuasi nunca ye puyada de ro emplego popular, en charradas locals y familiars. Poquetas begadas se ye bista impresa en os papels, a no estar en bel estudio unibersitario que, como tantos d'atros, sólo ha serbiu ta emplir un puesto en bel repalmar.

8 dic 2010

A Plevia Amariella

A Plevia Amariella, ye una obra d’o poeta y escritor Julio Llamazares. Ye o monologo d’o zaguer habitant d’un lugar albandonato d’o Perineu Aragonés, i clamato Ainielle.

Entre a “plevia amariella” d’as fuellas de l’agüerro, que asemellan a lo fluyir d’o tiempo, u en a blancor esluzernant d’a nieu, a voz d’o narrador, en puertas d’a muert, mos evoca a bell atros habitants desapareixitos d’o lugar tiempo antis, que lo albandonoron u murioron, y mos enfrontina a las tresbatiduras d’a suya ment y a una soledat que enzerina.

Ista historia, luen de estar simplament a  propia d’una persona suyiza  que gosa estar en soledat ta veyer  como o suyo lugar s’amorta  a la par d’ell d’entre as uembras d’o tiempo, ye tristament o destín de muitos d’os nuestros lugars y de muitas d’as nuestras chents que viven ta veyer esmorteixer aquélls qualos, quemisió si  maitín, bi serán como Ainielle.



Anvista d'Ainielle en l'actualidat

6 dic 2010

O Guardían dentre o Segal




“O Guardían dentre o Segal” “The Catcher in the Rye” en l’orichinal, ye con diferencia a obra más notoria de Salinger. Me facié curioso o personache per multiples razons que serba largo d’explanicar en un simple post, anque calerba esmentar bell unas ta meter a os qu’agún no lo conoixen en situgación:

27 nov 2010

O Prencipet Capítol VII


O Prenzipet (en francés, Le Petit Prince) ye a obra mas conoixita d'Antoine de Saint-Exupéry. Publicato o 1943 en Nueva York, ye un cuento poetico y filosofico baixo l'aparencia d'un cuento ta ninos.
A traducción ta l'aragonés, obra de Chusé Aragüés, obtenió l'accesit d'o Premio Arnal Cavero en l'anyo 1993
Tos dixo astí o Capítol VII como eixemplo d’o que ista polida obra ye,  ta puxaros  a leyer o libro. Sé que tos cuacará a totz.

6 nov 2010

Sobre l'Orichen d'o nombre de Catalunya

Como l’orichen de tantos nombres, ye arriescau fer una aseveración al cien per cien , pero muit prebablement l’orichen d’o nombre de Catalunya proceda d’o arabe. Dimpués de tot as primeras fuents decumentals an apareixe o toponimo Catalunya provienen d’allí

Procedo agora a adebantar dos teorías relacionatas con iste orichen arabe d’a parola Catalunya.

5 nov 2010

A Fabor d'a Biella Grafía d'o 87


Á yo, presonalmén, no me combenze pas, ros nueus regles ortograficos que salen d'a Academia de l'Aragonés. Creigo que no fan atra cosa qu'asemellar l'Aragonés a ras atras luengas aragonesas, quemisió si no ye con fins puliticos.

Creigo que no cal ixuplidar que l'orixen d'o aragonés ye ro nabarro-aragonés e que pertoca-asinas como ro castellán- a ro diasistema basco-romanze.

1 nov 2010

Bellas Linias arredol d'a Fabla Aragonesa

L'aragonés: bellas linias arredol d'ista biella fabla
Ana Giménez Betrán (PRESIDENTA D'A ASOZIACIÓN DE PROFESORAU D'A FABLA ARAGONESA)

"No quiero dixar pasar a oportunidá de contar-bos bellas cosetas sobre ista luenga tan biella y esconoxita que ye l'aragonés. Puestar que muitos de busatros que leyez istas linias aigaz sentito charrar d'a luenga aragonesa, y puestar tamién que creigaz que ye una fabla fiera. Pero no ye berdá, a fabla aragonesa ye una luenga polida (¿alcaso bi'n ha beluna que no lo siga?), que sirbió muitos sieglos como meyo d'esprisión d'unas chens que bibiban en ista tierra nuestra que ye Aragón.
A custión que más ampollas debantó e encara sigue debantando-ne ye a suya filiazión. N’iste punto bi ha un aspeuto alazetal: l'aragonés ye una luenga romanica a o mesmo ran que o catalán, o gallego, o castellán e o bable (asturiano). O catalán, o gallego e o castellano son autualmén beiclos de cultura e comunicazión; o bable e l'aragonés son fablas minoritarias, menazatas. Anque o punto de partida de todas estió lo mesmo, os camins que han esnabesato son muito diferéns.
A fabla aragonesa no bibió ixos mobimientos de renaxedura que o catalán e o gallego adubión en o sieglo XIX (Renaixença y Resurdimento), nunca no ye estata una luenga “culta”, emplegata por as clases altas, porque, si bien ye naxita como luenga dillá por os sieglos VIII - IX, ascape estió relegata ta quefers domesticos e os nobles e notarios d'o Reino e dimpués Corona d'Aragón no tenioron ixa conzenzia lingüística que cal tener ta que una luenga aduba os suyos ochetibos: estar beiclo de comunicazión e transmisión cultural.

31 oct 2010

O Sinyal d'Aragón

(Articlo publicato n’a Rete ro 3 de febrero de 2006 per Antonio José Muñoz , advogato aragonés)






Totz conoixemos o Sinyal d’Aragón pero a ormino se desconoix o suyo verdadero orichen, u mesmo se´n ha una ideya erronia d’iste. Tamién tot o mundo sape qu’o nuestro sinyal rechional ye parello a la d’as comunidatz catalana, valenciana y baleyar –o quasi parello- pero poquet conoixen as enchaquias d’ista multiplicidat de comunidatz con un mesmo sinyal identitario.


A traviés d’istas breus lineas vó a intentar aclarir bell unas ideyas prencipals. O sinyal aragonés ye composato de dos elementos prencipals: A bandera, propiament dita y o escuto que campeya n’o suyo centro. O sinyal aragonés ye quatrebarrau y lochicament ha quatre barras y no pas ueito como se gosa dicir. Istas barras se claman n’a sciencia da Heraldica gules, que quier dicir barra roya, y se plasman n’o nuestro sinyal sobre campo d’oro, dando asinas l’aparencia de ueito barras royas y amariellas alternativas.


30 oct 2010

O Nombre d'Aragón seguntes Gregorio García Arista

( Articlo apareixito n’o Heraldo d’Aragón lo 1 de aviento de 1935, reditato lo 29 de chunio de 2003).

Pasó per Zaragoza un erudito catalán – de mereixita fama n’a suya rechión – que se dignó a ocupar d’os nuestros afers filolochicos aragoneses; rara cosa d'entre chents a quí no gosa intresar pon lo de dillá as suyas mugas. Per ixo, ye de agradeixer- y agradeixito ye- ixe ficazio. Pero l’encierto no estié tan luén como a voluntat.

Publicó l’esmentau escritor a lo pasar, como digo – a un quiesto colega, una Nota de toponimia iberica referént a “Aragón” y diz, entre atras cosas:

“O nombre d’o río Aragón, seguntes pareixe, li ranca d’a capecera . Naixe o río Aragón n’as tucas cantalosas que rodian a Canfrán, atro toponimo tan iberico como lo d’o toponimo qu’astudiamos… “Canfrán” ye formato de dos voces, qualo significau tiempo ha, no están denguna incognita… O “Can” atozando n’as luengas ibericas como cantal u roca, y dando orichen al castellán “canto”, “cantera” y a lo catalán “cantonada”. O “fran” ye equivalent a “tallau a pipón” [cortado a pico,  n’orichinal]. A lo ubrir-se l’Aragón, per os altos Perineus, alfonsa o suyo leito de tal traza que, en gran extensión, plega a dispareixer d’os uellos d’o  alufrataire. Ye a caracteristica d’istas fundarias y estreitexes per an se mete o río, an radica o significáu d'o toponimo… O Aragón n’iste lesico iberico, qu’atoza dimpués de miles d’anyadas, unas vegadas alexau d’o lesico autual, y atras sen variación denguna, significa: fundo, estreito”.

Clamor d'Izas, rió Aragón




Un Mereixito Homenache



Ista dentrada, como no podeba estar d'atra traza, ye un humilde homenache a una d'as personas que más han contrebuyito a la espardidura d'a cultura aragonesa n'as zagueras anyadas. Só rezentando, profés, à Chusé Antonio Labordeta, mayestro de instituto, cantautor de polida mosica aragonesa, enemigo d'o anterior rechimen faxista que bi-eba en Espanya, presentador de televisión y, zaguerament, politico treballador y comprometíu dica a suya defunción con as valors e ideyals de cuchas, valors e ideyals que dende ista pachina truxamos, en parti grazias a ell.